دلیل اصلیِ چنین نگرانی‌هایی، سهم روسیه و اوکراین در تامین غلات در جهان و به‌ویژه در زمینه صادرات گندم است. هر دو کشور در زمینه صادرات روغن‌های خوراکی هم در میان ۱۰ کشور نخست قرار دارند. در نتیجه جهان با کمبود روغن خوراکی هم رو‌به‌رو خواهد شد.

علاوه بر این، روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده کود در جهان هم هست.بروز بحران در زنجیره تامین کود، دیر یا زود خود را در قالب افزایش قیمت محصولات کشاورزی (از فندقِ ترکیه گرفته تا برنج پاکستان) نشان می‌دهد. اما آیا ایران می‌تواند بخشی از راه‌حل این مشکل در سطح جهانی باشد؟

دست نیاز برزیل به سوی ایران

بر خلاف تصورها، ایران واقعا می‌تواند بخشی از راه‌حلِ بحران غذا در جهان باشد. در روزهای پایانی اسفند سال ۱۴۰۰، واردکنندگان کود در برزیل، به دولت این کشور فشار آوردند که برای تامین کود از ایران دست به کار شود.

برزیل سومین تولیدکننده بزرگ محصولات کشاورزی در جهان (پس از چین و آمریکا و پیش از هند) است. حدود ۴۰ درصد از کل مساحت برزیل زیر کشت محصولات کشاورزی است. اعداد در این زمینه حیرت‌آور هستند: برزیل حدود ۸٫۵ میلیون کیلومتر مربع مساحت دارد. سهم زمین‌های کشاورزی از کل مساحت این کشور، حدود ۳٫۴ میلیون کیلومتر مربع است.

در واقع، برزیل چیزی در حدود ۲ برابر کل مساحت ایران زمین کشاورزی دارد و یکی از تامین‌کنندگان اصلی غذا در جهان است. اما این کشور به شدت به واردات کودهای شیمایی وابسته است. از قضا، ایران (که تولید محصولات پتروشیمیایی دارد)، می‌تواند به برزیل کمک کند.

«اوره» در مقابل «سویا» و «ذرت»

چندی پیش، خبرگزاری فارس به نقل از روزنامه برزیلی «اوگلوبو» (O Globo)، نوشت که حسین قریب، سفیر ایران در برزیل، نسبت به تامین بخشی از کود شیمیایی مورد نیاز برزیل توسط ایران، اعلام آمادگی کرده است.

بر اساس این گزارش، آقای قریب گفت: ایران در طول یک سال‌گذشته، حدود ۷‌ میلیون تن اوره تولید کرده. بخش بزرگی از این تولیدات هم روانه برزیل شده است. همزمان اما ایران یکی از بزرگ‌ترین خریداران ذرت و سویا از برزیل هم هست، کالاهایی که به گفته سفیر ایران در برزیل، در کنار دیگر غلات، بخشی از نیاز ۱۵ میلیون تنی وارداتی ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی را تشکیل می‌دهند.

ایران در جمع ۵ تولیدکننده بزرگ «اوره» در جهان

بر اساس منابع آماری مختلف، ایران در جمع پنج تولیدکننده بزرگ «اوره» در جهان است. روسیه، اندونزی، هند و پاکستان، چهار کشور نخست در این فهرست هستند و آمریکا و کانادا، در رتبه‌های ششم و هفتم، پس از ایران قرار دارند.

تولید اوره در ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۵٫۶ میلیون تن بوده است. از قضا ایران در زمینه تولید دیگر کودهای حاوی نیتروژن هم در جایگاه ۱۳ در جهان قرار دارد. در واقع در مجموع، جایگاه ایران در زمینه تولید کودهای شیمیایی در جهان قابل توجه است.

اوره یکی از شناخته‌شده‌ترین محصولات شیمیایی تولید شده در مجتمع‌های پتروشیمی است. این محصول به دلیل دارا بودنِ نیتروژن، پرمصرف‌ترین کودِ شیمیایی در جهان هم به حساب می‌آید.

جالب اینکه در حال حاضر شش شرکت تولیدکننده اوره در ایران وجود دارند. از این تعداد، پنج شرکت پتروشیمی پردیس (با نماد شپدیس)، پتروشیمی شیراز (با نماد شیراز)، صنایع پتروشیمی کرمانشاه (با نماد کرماشا)، پتروشیمی خراسان (با نماد خراسان) و کود شیمیایی اوره لردگان (با نماد شلرد) در بورس تهران هم حضور دارند.

تهاتر یا تجارت رسمی؟

اما محصولات پتروشیمی ایران هنوز هم تحت تحریم آمریکا قرار دارند. به همین دلیل، تجارت با کشوری در آمریکای جنوبی، که دست‌کم ۱۵ هزار کیلومتر از ایران دورتر است، مشکلات خاص خودش را خواهد داشت.

اما ظاهرا ایران و برزیل قصد دارند تهاتر (یا تجارت کالا با کالا) را امتحان کنند. شاید هم در این فاصله، تحریم‌ها علیه ایران رفع شوند. بر اساس همان گزارشی که در بالا به آن اشاره شد، ایران قرار است علاوه بر غلات، پنبه هم از برزیل بخرد. همه این‌ها، در قالب تهاتر با اوره صادراتی ایران رخ می‌دهد.

آیا ایران هم مانند چین فکر زمستان را کرده است؟

اما بُعد دیگر ماجرا هم قابل اعتنا است. چندی پیش در «تجارت‌نیوز» در گزارشی به این موضوع پرداختیم که چین کمی پیش از آغاز جنگ در اوکراین، به شکلی بی‌سابقه شروع به ذخیره مواد غذایی کرده. تا آنجا که اکنون حدود ۵۰ درصد از غلات جهان در سیلوهای این کشور ذخیره شده‌ است.

از آن‌سو، همزمان با تحریم همه‌جانبه اقتصاد روسیه، چند روز پیش خبر رسید که ایران هم قراردادی برای واردات حدود ۲۰ میلیون تن کالای اساسی (شامل گندم، روغن و دیگر محصولات) با روسیه امضا کرده است. این در حالی است که نیاز سالانه ایران به واردات این محصولات ۳۰ میلیون تن است. چنین قراردادی تاکنون میان ایران و روسیه امضا نشده بود.

تامین بخش دیگری از غلات مورد نیاز ایران از طریق برزیل هم به این معنا است که ایران موفق شده بخشی از نگرانی‌ها در مورد بروز بحران غذا در جهان در ماه‌های آینده را از حالا رفع و رجوع کند. در واقع، در حالی که جهان ممکن است در ماه‌های آینده به کام یک بحران همه‌جانبه غذایی فروبغلتد، ظاهرا ایران و چین از همین حالا به فکر روزهای سرد زمستان آینده هم بوده‌اند.