چرا مردم از "درازآویز" و "کش‌لقمه" و "خویش‌انداز" استفاده نمی‌کنند
الفباخبر - گروه فرهنگی: شاید شما هم کلماتی مثل «دراز آویز زینتی» یا «کش لقمه» را شنیده باشید، کلماتی که سال‌ها گفته می‌شد مصوب فرهنگستان ادب و زبان فارسی است. گرچه فرهنگستان گفته است که این کلمات تنها برای بحث‌های تخصصی تصویب شده‌اند. اما باز هم کلماتی هستند که این فرهنگستان آنها را جایگزین کرده‌اند، واژه‌هایی که باعث شده‌اند تا کاربران آنها را به شوخی بگیرند.
به گزارش الفباخبر ، سال 1314 نهادی به نام فرهنگستان ایران تاسیس شد. که بعدها به فرهنگستان زبان و ادب فارسی کنونی تبدیل شد. این نهاد تا سال 1333 ذیل عنوان «فرهنگستان اول» فعالیت کرد. تاسیس این نهاد را به محمدعلی فروغی ادیب و سیاست‌مدار معاصر ایرانی نسبت می‌دهند؛ نهادی که با هدف اصلاح زبان و خط فارسی شروع به فعالیت کرد. وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه اساسنامه فرهنگستان را در شانزده ماده تنظیم کرده بود که به تصویب هیئت وزرا رسید. این وظایف عبارت بود از ترتیب فرهنگ به قصد رد و قبول لغات و اصطلاحات در زبان فارسی، اختیار الفاظ و اصطلاحات در هر رشته از رشته‌های زندگانی، پیراستن زبان فارسی از الفاظ نامتناسب خارجی، تهیه دستور زبان، جمع آوری لغات و اصطلاحات پیشروان و صنعتگران و الفاظ و اصطلاحات قدیمی و اشعار و امثال و قصص و نوادر و ترانه‌ها و آهنگ‌های ولایتی، هدایت افکار به حقیقت ادبیات و چگونگی نظم و نثر، تشویق شعرا و نویسندگان در ایجاد شاهکارهای ادبی، تالیف و ترجمه کتب سودمند و مطالعه و اصلاح خط فارسی.
ساختن واژه‌های تازه توسط مردم بخشی از پویایی زبان است. مزدک انوشه، زبان‌شناس و استادیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران درباره واژه‌گزینی مردمی و همچنین تاثیر اهل زبان بر ماندگاری واژه‌ها اظهار کرد: اگرچه واژه‌سازی فرآیندی تخصصی است و به دانش، تجربه، شم و ذوق زبانی احتیاج دارد، اما از سویی پدیده‌ای است که پیوسته در گفتار روزمره اهل زبان رخ می‌دهد. همه ما در گفت‌وشنود روزانه‌مان مدام در حال واژه‌سازی هستیم. البته اغلب این واژه‌ها مدخل نمی‌شوند؛ یعنی نمی‌توانید آنها را در لغت‌نامه «دهخدا»، «سخن» و فرهنگ «معین» پیدا کنید.
او در ادامه با بیان این‌که فرآیند واژه‌سازی بسیار طبیعی رخ می‌دهد، گفت: این گمان درست نیست که فقط اهل فن و متخصصان حوزه‌های مختلف ممکن است واژه بسازند؛ همه اعضای یک جامعه زبانی پیوسته در حال واژه‌سازی‌اند، اما بسیاری از واژه‌های آنها ثبت و ضبط یا اصطلاحاً مدخل نمی‌شوند. وانگهی، بسیاری از نوواژه‌ها یک‌بار و فقط برای یک موقعیت خاص تولید می‌شوند که اصطلاحاً به آنها تک‌بارگونه می‌گویند؛ یعنی گونه‌ای که برای بافت زبانی ویژه‌ای ساخته شده است. البته گاهی هم بعضی از این تک‌بارگونه‌ها بخت و اقبال پیدا می‌کنند و آن‌قدر به کار می‌روند تا مدخل می‌شوند و می‌توان آنها را در لغت‌نامه و فرهنگ پیدا کرد.
همانطور که پرویزی اشاره کرد، برخی از واژه‌هایی که فرهنگستان در این سال‌ها جایگزین کلمات خارجی کرده چندان مورد استقبال مردم قرار نگرفته است، از درونداد، بیرونداد به جای Input/Outputگرفته تا دوگوشی به جای هدفون.
چندی پیش جایگزین شدن واژه خمیراک در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای pasta جنجال بسیاری به پا کرد. سال‌ها پیش احمد پوری، مترجم و داستان‌نویس پیشکسوت در گفت‌وگویی با ایسنا در این‌باره گفته بود: آن‌هایی که در فرهنگستان هستند، اگر زبان را به عنوان یک پدیده علمی نگاه کنند و حرکت زبان را ببیند و بدانند کجا زبان رام‌شونده است و کجا نیست، ما این مشکلات را نخواهیم داشت و دیگر این همه زحمت به خودشان نمی‌دهند که واژه‌هایی مثل «برگک» و «خمیراک» را درست کنند، چون می‌دانند این کارها آب در هاون کوبیدن است.
او همچنین افزوده است: شاید مهم‌ترین ضعف فرهنگستان این باشد که به زبان به صورت پدیده‌ای علمی نگاه نمی‌کند و آن را پویا نمی‌داند که بخواهد قوانینش را بشناسد. اگر زبان را به صورت یک پدیده علمی بررسی کنند که بدانند چه بخشی از آن قابلیت رشد و زایایی و چه بخشی قابلیت تعویض دارد، دیگر ما مشکلی نخواهیم داشت. آن وقت دیگر خواهند فهمید واژه‌هایی که در بین مردم نشسته، واژه‌های آن زبان است و باید به آنها احترام گذاشت و البته این اصل مسلم را هم در پیشنهاد واژه به مردم رعایت خواهند کرد که «تا تنور داغ است، باید چسباند»؛ وگرنه از این خمیرها نانی حاصل نخواهد شد.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال‌های اخیر کوشیده با ورود به حوزه‌های علوم نوین، برخی از واژه‌ها را معادل‌سازی کند که به نظر می‌رسد انتخاب واژه‌هایی چون خمیراک و ... نیز در این حوزه می‌گنجد.
احتمالاً شنیده‌اید یا خوانده‌اید که واژه خمیراک در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای pasta انتخاب شده است، اما آنچه کمتر درباره‌اش گفته می‌شود آن است که این معادل برای استفاده در نام غذا ساخته نشده، بلکه مانند بسیاری از واژه‌های تخصصی برای متخصصان برگزیده شده تا «انواع محصولات خمیری را که از آرد زبرِ گندم سخت و در طی مراحل مختلفِ خمیر کردن و رشتهای کردن و خشک کردن حاصل می‌شوند»، چنین بنامند.
به هر حال اما همانطور که بسیاری از کارشناسان می‌گویند بسیاری از واژه‌هایی که توسط فرهنگستان جایگزین می‌شوند، توسط مردم مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و تنها به دستمایه‌ای برای خنده تبدیل می‌شوند.
به نظر می‌رسد کارشناسان این فرهنگستان باید نگاهی جامعه‌شناختی به واژه‌های مورد استفاده توسط مردم بیندازند تا راهی تازه برای زنده نگه داشتن زبان فارسی بیابد.
انتهای پیام
عناوین مهم :
