فرونشست و فرسایش خاک، بحرانی با عواقبی بزرگ
الفباخبر - فرسایش و فرونشست زمین بحرانی بسیار بزرگ است که به تدریج خود را نشان می‌دهد، اگر به این بحران به اندازه کافی توجه نشود و راهکاری برای آن اندیشیده نشود عواقب جبران‌ناپذیری دارد.
به گزارش الفباخبر ،فرسایش خاک در ایران ۶ برابر دنیا است و این رکوردی بالا برای فرسایش خاک محسوب می‌شود. فرونشست زمین، بحرانی است که در چند سال اخیر به دلیل برداشت بی‌رویه آب در ایران شدت بیشتری به خود گرفته است این موضوع می‌تواند پیامدهای جبران ناپذیری برای کشور به همراه داشته باشد. دو موضوع فرونشست و فرسایش خاک می‌تواند منجر به بحرانی بزرگ در آینده کشور شود. در همین زمینه با مهدی زارع استاد دانشگاه و پژوهشگر گفتگو و علل این بحران در ایران را بررسی می‌کنیم.
عوامل فرسایش خاک
چرا نرخ فرسایش خاک در ایران بالاست؟
نرخ فرسایش خاک تحت اثر عوامل مختلفی است. در ایران، عوامل متعددی در نرخ بالای فرسایش خاک نقش دارند:
اقلیم: ایران دارای اقلیم متنوعی است و مناطق خشک و نیمه خشک بخش قابل توجهی از کشور را تشکیل می دهند. در چنین مناطقی، فقدان پوشش گیاهی ثابت همراه با رویدادهای بارندگی شدید منجر به افزایش فرسایش خاک شود. اقلیم خشک ممکن است منجر به خاک خشک و فشرده شود که در هنگام بارندگی بیشتر مستعد فرسایش است.
توپوگرافی: توپوگرافی ایران با مناطق کوهستانی، فلات ها و دشت ها بسیار متفاوت است. اراضی شیب‌دار در ایران، به ویژه همراه با عواملی مانند جنگل زدایی یا استفاده نامناسب از زمین، آسیب‌پذیری خاک را در برابر فرسایش افزایش می‌دهد.
شیوه‌های استفاده از زمین: فعالیت‌های انسانی، مانند شیوه‌های کشاورزی نامناسب، جنگل‌زدایی و چرای بی‌رویه، می‌تواند به فرسایش خاک کمک کند. شیوه های استفاده ناپایدار از زمین پوشش گیاهی محافظ را حذف می کند و ساختار خاک را مختل کند و آن را مستعد فرسایش کند.
توسعه زیرساخت: فعالیت های ساختمانی، جاده‌ها و شهرنشینی الگوهای زهکشی طبیعی را تغییر می‌دهند و منجر به افزایش رواناب سطحی و فرسایش خاک شوند.
فقدان اقدامات حفاظتی خاک: نبود یا اجرای ناکافی اقدامات حفاظتی خاک، مانند شخم کانتور، تراس کاری و جنگل کاری، فرسایش خاک را تشدید می کند.
خشکسالی‌ها و تخریب اراضی: ایران دوره‌های خشکسالی را تجربه کرده است و اکنون در سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ در سومین سال خشکسالی شدید پی در پی هستیم که با تسریع حذف پوشش گیاهی و مستعد کردن بیشتر خاک به فرسایش، فرسایش خاک را تشدید می‌شود.
اجرای شیوه های مدیریت پایدار زمین، ترویج جنگل کاری و تشویق اقدامات حفاظتی خاک برای مهار فرسایش خاک بسیار مهم است. علاوه بر این، افزایش آگاهی در مورد اهمیت استفاده مسؤولانه از زمین به کاهش فرسایش خاک در منطقه کمک می‌کند.
عوامل فرونشست زمین
فرونشست زمین چیست و شدت آن در ایران چقدر است؟
فرونشست زمین به فرورفتن یا نشست سطح زمین گفته می‌شود. ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، اما یکی از دلایل رایج در ایران و بسیار از کشور های خشک مانند اسپانیا و در غرب آمریکا، برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی از سفره‌های زمین است. در حالی که کاهش آب‌های زیرزمینی در برخی از مناطق کشور مانند پهنه‌های پیرامون شهرهای تهران، اصفهان، مشهد و کرمان و رفسنجان نگران کننده است.
در اینجا برخی دلایل فرونشست زمین، به ویژه به دلیل استخراج آب های زیرزمینی عنوان می شود :
برداشت بیش از حد از آب های زیرزمینی: اگر آب زیرزمینی از سفره‌های زیرزمینی با سرعتی فراتر از تغذیه طبیعی استخراج شود، سطح آب کاهش می‌یابد که منجر به فشرده شدن و یکپارچگی خاک و باعث فرونشستن زمین در بر روی آبخوان می‌شود.
شیوه های کشاورزی: در مناطقی که کشاورزی مصرف کننده اصلی آب است – حدود ۹۰ در صد مصرف آب در ایران - آبیاری گسترده به کاهش آب های زیرزمینی می انجامد. اگر به طور پایدار مدیریت نشود، منجر به فرونشست زمین می شود.
شهرنشینی: شهرنشینی سریع اغلب منجر به افزایش تقاضا برای آب می شود و این اتفاقی است که در پهنه‌ای مانند استان تهران به سرعت در حال وقوع است. این تقاضا از طریق پمپاژ بیش از حد آب زیرزمینی تامین می‌شود که به فرونشست زمین می‌انجامد.
فقدان مقررات : نظارت و مقررات ناکافی بر استخراج آب های زیرزمینی به پمپاژ بیش از حد در ایران انجامیده است و بدین ترتیب فرونشست زمین تشدید شده است.
عوامل زمین شناسی: شرایط زمین شناسی خاص، مانند وجود خاک های قابل تراکم، در مناطقی مانند غرب استان تهران و جنوب تهران و محدوده شهر ری، با استخراج آب های زیرزمینی، فرونشست زمین تسریع شده است.
پیدا کردن علل فرونشست مهم است
پرداختن به علل ریشه‌ای فرونشست زمین از طریق شیوه‌های مدیریت پایدار آب، مانند بهبود بهره‌وری آبیاری، ترویج حفظ آب، و اجرای مقررات برای جلوگیری از برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، مهم است. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در منابع آب جایگزین، مانند آب بازیافتی و بهبود مدیریت آب های سطحی، به کاهش اثر فرونشست زمین کمک می‌کند. مدیران اجرایی باید برای توسعه و اجرای راهبردهایی تنظیم مصرف آب با نیاز به حفاظت از پایداری زمین، همکاری کنند.
خشکسالی چه اثری بر فرونشست دارد؟
خشکسالی با سازو کارهای های مختلفی به فرونشست زمین می‌انجامد، به ویژه زمانی که منجر به کاهش منابع آب زیرزمینی شود. در اینجا نحوه اثر خشکسالی بر فرونشست زمین آمده است:
کاهش آب‌های زیرزمینی: شرایط خشکسالی اغلب منجر به کاهش بارندگی و کاهش دسترسی به آب های سطحی می شود که منجر به افزایش اتکا به آب های زیرزمینی برای نیازهای کشاورزی، صنعتی و خانگی می‌شود. اگر برداشت آب زیرزمینی از نرخ تغذیه طبیعی بیشتر شود، سطح آب کاهش می‌یابد. با استخراج آب زیرزمینی، فضاهای منفذی در آبخوان به اندازه کافی پر نمی‌شوند و باعث فشرده شدن رسوبات و فرونشستن زمین در بالای آبخوان می‌شود.
دشت‌ها: دشت‌ها در اثر فعالیت‌های کشاورزی، مانند برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی برای آبیاری، دچار فرونشست می‌شوند. تغییرات در کاربری زمین، مانند تبدیل مراتع به مزارع کشاورزی، بر سرعت فرونشست اثر می‌گذارد.
کاهش ریسک :
مناطق شهری: کاهش فرونشست زمین در مناطق شهری اغلب شامل اجرای مقررات مربوط به استخراج آب‌های زیرزمینی، ترویج شیوه‌های مدیریت پایدار آب و نظارت بر مناطق مستعد فرونشست برای جلوگیری از آسیب به زیرساخت‌ها است.
دشت‌ها: در دشت ها، مدیریت مصرف آب کشاورزی، بهبود بهره وری آبیاری و اتخاذ شیوه‌های مدیریت پایدار آب‌های زیرزمینی برای کاهش خطر فرونشست زمین بسیار مهم است.
در حالی که سازوکار‌های زیربنایی فرونشست زمین ممکن است مشابه باشند، عوامل خاص مؤثر در فرونشست در مناطق شهری در مقایسه با دشت‌ها می‌تواند متفاوت باشد و پرداختن به این موضوع نیازمند رویکردهای متناسب با فعالیت‌های انسانی و شرایط هر منطقه است.
انتهای پیام
عناوین مهم :
