سیاست بورس تهران مجدد با شکست مواجه شده است
الفباخبر - گروه بورس: معاملات آتی باز هم شکست خورد. ۱۷ خرداد، سه نماد برای معاملات آتی سهام رونمایی شد. در ۶ روز کاری سقف معاملات انجام‌شده ۲۰ مورد بود که نشان می‌دهد این سیاست بورس تهران مجدد با شکست مواجه شده است.
به گزارش الفباخبر ،اگرچه مسئولان بورس سعی می‌کنند این شکست را به کم‌سوادی معامله‌گران و نداشتن اطلاع از این نوع معاملات نسبت دهند، اما حضور معامله‌گران بزرگ حقوقی این فرضیه را رد می‌کند. به این ترتیب آنچه به‌عنوان ناکامی این معاملات می‌توان ذکر کرد، امکان دستکاری قیمتی است که از سال ۱۳۸۸ مطالعه و راه‌اندازی معاملات آتی سهام کلید خورده و تا امروز سه بار این طرح اجرایی شد. در سال ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰ معاملات آتی سهام با بی‌توجهی سرمایه‌گذاران بورسی همراه شد. مدیران بورسی ثقیل بودن مباحث سهام آتی را عامل عدم استقبال آن دانستند. این در حالی است که کارشناسان بورسی عوامل دیگری را بر می‌شمارند. قابلیت دستکاری قیمت روی این نمادها، نبود ساختار لازم در بورس، کمبود آموزش و بدسلیقگی در انتخاب سهام را از جمله عوامل شکست این طرح‌ها می‌دانند. مدیران بورسی در حالی از بدفهم بودن این‌گونه ابزار‌ها سخن می‌گویند که در بازار سرمایه ایران حقوقی‌های بزرگی با رده‌بندی‌های جهانی وجود دارند و معاملات آتی یا به اصطلاح فیوچرز امری ناشناخته برای آن‌ها نیست.
بورس تهران از سال ۱۳۸۸ دست به ابتکاری زد تا به اصطلاح بورس را با ابزار‌های نوین آشنا کند. این ابتکار، قرارداد آتی سبد سهام بود؛ طرحی که بعد از حدود ۱۰ سال بعد عملیاتی شد و در چندین نوبت ارائه، ولی شکست خورده و با استقبال سرمایه‌گذاران بورس همراه نشد. ابزار‌هایی مانند «اختیار معامله»، «اختیار فروش تبعی» و «آتی تک سهم» به بازار سرمایه ارائه شده‌بود، ولی منفعتی برای سهامدار و بورس نداشت.
این شکست را می‌توان به چندین عامل ربط داد. مهمترین علت، فاصله داشتن مدیران بورسی از فضای عمومی و اصلی بازار سرمایه است. عامل بعدی را می‌توان به بالابودن احتمال دستکاری در آن دانست. اما مدیران بورسی عامل شکست طرح را به پیچیدگی‌های آن و مسئله آموزش ربط می‌دهند. هرچند که نمی‌توان منکر این مسئله شد که طرح‌هایی با نام‌های ثقیل حتی برای تلفظ، چندان با اقبال همراه نمی‌شود، ولی سوال اساسی این است که چرا بسترسازی لازم در این خصوص انجام نشده است. اگر مشکل کمبود آموزش سرمایه‌گذاری است، از سال ۱۳۸۸ تا امروز زمان کافی برای از بین بردن این ناآگاهی وجود داشت، ولی ظاهراً موضوع آموزش فراموش شده بود. نکته مهمتر اینکه اگر سرمایه‌گذاران حقوقی و خرد از معاملات آتی سهام سررشته ندارند، چرا حقوقی‌های تحصیل‌کرده در بازار‌های مالی به این معاملات توجهی نشان نمی‌دهند؟ آیا آن‌ها نیز به دلیل پیچیده بودن، قادر به خرید آن نیستند؟ آیا حقوقی‌های فعال در بازار سرمایه، دارای هوش مالی در سطح مدیران بورس تهران نبوده و نمی‌توانند مشتریان خود را به این امر سوق دهند؟ یا مشکل جای دیگری است؟
تلاش بی‌ثمر فرابورس و بورس تهران
این حقیقت قابل کتمان نیست که بورس ایران نسبت به بازار‌های سرمایه جهان، کمبود‌های زیادی دارد و از فقر ابزار‌های زیادی رنج می‌برد. بورس تهران و فرابورس تلاش کردند که این کمبود‌ها را جبران کنند؛ ولی این دو شرکت هر چه بیشتر تلاش کردند، کمتر با اقبال سرمایه‌گذاران همراه شدند.
در سال ۱۴۰۱ بورس تلاش کرد که سهامداران را بیمه کند. راهکاری که به‌منظور حفظ آرامش‌خاطر سهامداران و تضمین بازدهی آن‌ها توصیه می‌شود، انتشار اوراق «اختیار فروش تبعی» از سوی شرکت‌های بورسی که در ایران با نام «بیمه سهام» شناخته می‌شد هم چندان توفیقی نداشته و استقبال نشد. یا فرابورس در بازار‌های استارتاپی با آن همه هزینه‌های گزاف، هیچ توفیقی پیدا نکرد. معاملات آتی سبد سهام هم در همین راستا راه‌اندازی شد، ولی جایگاه خود را پیدا نکرده و دو بار به شکست انجامید.
اوراق مشتقه مالی، ابزار‌های معاملاتی نوینی هستند که در بازار‌های سرمایه‌گذاری برای پوشش ریسک، سرمایه‌گذاری و به اصطلاح مالی، «آربیتراژ» به‌کار می‌روند. در حقیقت، مهمترین کارکرد قرارداد‌های آتی و اختیار معامله پوشش ریسک است، اما همچنان بازار سرمایه به آن بی‌اعتناست.
علت شکست بازار سهام آتی
اولین بار در سال ۱۳۸۸ موضوع قرارداد آتی سهام توسط حسن قالیباف‌اصل، مدیرعامل وقت بورس تهران مطرح شده بود، ولی تقریباً ۱۰ سال بعد از آن رونمایی شد و در آذر ۱۳۹۷ برای اولین بار در بازار سرمایه ایران، ابزاری به نام قرارداد آتی سبد سهام، رونمایی و قابل معامله شد. این ابزار مالی قادر بود کمک قابل‌توجهی به پوشش ریسک فعالان بزرگ بازار سرمایه (عمدتاً اشخاص حقوقی) کند. دارایی پایه این نمادها سبدی از سهام بود که به ترتیب با وزن‌دهی شاخص‌های ۳۰ شرکت برتر از صنایع بانکی و مؤسسات اعتباری، شاخص خودرو و ساخت قطعات، محصولات شیمیایی، فرآورده‌های نفتی، فلزات اساسی و کانه‌های فلزی تشکیل شده بود. این ابزار در هفت نماد که عبارتند از «جسی»، «جبانک»، «جاتو»، «جشیمی»، «جنفت»، «جفلز» و «جکانه» قابل معامله بود که در حقیقت متشکل از ۳۰ شرکت برتر به اشکال مختلف بودند.
اقدام دیگر در سال ۱۴۰۰ در اوج رکود بازار سرمایه (بعد از صعود و سقوط بزرگ در سال ۱۳۹۹) صورت گرفت. در اسفند ۱۴۰۰ مدیریت ابزار‌های نوین مالی بورس تهران، فهرست سهام موجود در سبد پایه قرارداد آتی سبد شاخص صنعت بانک‌ها، مؤسسه‌های اعتباری و سایر نهاد‌های پولی (جبانک۷۱۲) با سررسید اسفند ۱۴۰۰ و تعداد سهم قابل تحویل هر نفر را اعلام کرد. در این لیست بانک انصار، صادرات ایران، ملت، خاورمیانه، سینا، کارآفرین، اقتصاد نوین، پارسیان، پاسارگاد و پست‌بانک قرار داشتند، اما این اقدام هم با شکست مواجه شده و سرمایه‌گذاران به این نماد آتی با مجموع ۱۱ بانک هیچ توجهی نکردند. برای این طرح، در این سال، سه کارگزاری فعال شدند. برخی از رسانه‌ها در آن دوران، ضعف شرکت بورس در آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم برای توسعه این ابزار را علت شکست دانستند.
در آن تاریخ، کارشناسان پیشنهاد داده بودند که قبل از ارائه «معاملات آتی سبد سهام» باید پیش از رونمایی این ابزار، زیرسازی درستی انجام می‌شد. این مشکلات ساختاری در حال رخ می‌دهد که در سال ۱۳۸۸ مدیرعامل وقت بورس تهران گفته بود: «در حال حاضر کار‌های مطالعاتی براساس تجربه کشورهای دیگر در بازار اوراق آتی سهام به پایان رسیده و گزارش کاملی در این زمینه تهیه شده است. ضمن اینکه کمیته فقهی سازمان بورس هم با راه‌اندازی این بازار موافقت کرده و در واقع ایجاد اوراق آتی سهام از نظر کمیته مزبور مشکلی ندارد و این بازار با معاملات آتی بر روی تک‌سهم‌ها می‌تواند راه‌اندازی شود.»، ولی ظاهراً مطالعات آن چندان که باید دقیق نبود.
این انتقاد‌ها تاجایی پیش رفت که در آن تاریخ برخی از کارگزاران بعضاً از اطلاع‌رسانی ضعیف شرکت بورس پیش از رونمایی از این ابزار گلایه کردند. اغلب کارگزاران حتی مجوز‌های لازم برای ارائه خدمات در بازار آتی مبنی بر اوراق نداشتند و به جز سامانه مدیریت سفارش «صحرا»، سایر OMSها زیرساخت‌های لازم را برای ارائه خدمات در این بازار فراهم نکرده بودند. همین موضوع سبب شد که تنها سه شرکت کارگزاری قادر باشند به معامله‌گران احتمالی این حوزه خدمت‌رسانی کنند. نکته دیگری که می‌تواند منجر به شکست ابزار معاملات آتی سبد سهام شود، ایراد سیستماتیک در نگاه به مکانیزم بازار از طرف سیاست‌گذاران کلان بازار سرمایه بود.
برعکس شکست‌های بورس تهران به دلیل بی‌برنامگی‌های سیستمی و تخصصی، بورس کالا در این کار موفق عمل کرده‌است و در سال‌های اخیر یکی از تاثیرگذارترین بازار آتی را راه‌اندازی کرده است. در سال‌های گذشته معاملات آتی سکه و آتی زعفران در بورس کالا مورد استقبال قرار گرفتند. دارایی پایه در این بازار‌ها سکه طلا و زعفران است. این تجربه در بورس کالا با موفقیت همچنان در حال دادوستد است تا جایی که معاملات آتی سکه قادر به بازارسازی در فضای بیرون از بورس کالا شده و هرازچندگاهی با فشار‌های سیاسی همراه می‌شود.
انتهای پیام
عناوین مهم :
