ایران در در منطقه ای خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته که متوسط بارندگی آن به ۲۵۰ میلیمتر در سال نیز نمی‌رسد و به همین دلیل در بخش‌های زیادی از کشور دچار کم‌آبی هستیم. در این بین در حال حاضر ۹۰ درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی استفاده می‌شود که اگر بتوانیم ۱۰ درصد از آب کشاورزی را صرفه‌جویی کنیم حدود ۹ میلیارد مترمکعب آب ذخیره می‌شود و خیلی از مشکلات در زمینه تأمین منابع آبی برطرف خواهد شد.
اما نه تنها تدبیری برای این مساله صورت نمی‌گیرد بلکه شاهد صادرات محصولات آب‌بر کشاورزی همچون هندوانه نیز هستیم. آنطورکه قاسم تقی‌زاده خامسی معاون سابق وزیر نیرو در صفحه اینستاگرام خود نوشته برای تولید هر کیلوگرم هندوانه بطور متوسط ۳۵۰ لیتر آب مصرف می‌شود و قیمت تمام شده هر لیتر آب در کشور حدود ۷۰۰ تومان است.
به گفته وی کشوری که دچار خشکسالی بوده و بیش از ۵۰ درصد سدهای آن خالی از آب بوده و سرانه آب آن به کمتر از ۱۱۰۰ مترمکعب رسیده است چرا باید آب را در قالب هندوانه و گوجه فرنگی و… به ترکیه صادر کند که سرانه آب بالای ۱۷۰۰ مترمکعب دارد؟
خامسی نوشت: خرداد سال ۹۹ را یادآور می‌شوم که ترکیه با افزایش تعرفه واردات باعث فاسد شدن ۱۰ هزار تن هندوانه کشاورزان ایرانی در مرز بازرگان شد. ترکیه بعد از چین دومین صادرکننده هندوانه در جهان است!
صحبت‌های تامل برانگیز معاون سابق وزیر نیرو این مساله را در ذهن متبلور می‌کند که ارزش واقعی آب در کشور شناخته نشده و آنطور که باید برای حفظ این مایه حیات تلاش نمی‌شود.
داریوش مختاری، کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی در این رابطه به ایسنا گفت: بیش از ۹۹ درصد هر کیلوگرم هندوانه و انواع طالبی و محصولات جالیزی، را آب تشکیل داده است و ماده خشک آن کمتر از یک درصد وزن آن است. این یک خطای کارشناسی بوده که محصول هندوانه را جزو محصولات آب بر زراعی قلمداد می کنند. محصول هندوانه جزو محصولات زراعی کم آب بر است و کشت هر هکتار این محصول به کمتر از ۲ تا ۳ ماه به آب نیاز دارد و با مصرف آب در حدود ۲ تا ۳ هزار متر مکعب، از تناژ تولید ۷۰ تا ۱۰۰ تن در هر هکتار برخوردار است.
به گفته وی بازدهی هر متر مکعب آب برای مصرف هر متر مکعب آب مصرفی این محصول حدود ۲۵۰ تا حداکثر ۵۰۰ لیتر است. به واقع عمده آبی که در مرحله آبیاری مصرف می کند در میوه آن ذخیره می شود و تبخیر و تعرق برگ این گیاه اندک است. این در حالی است که آب مصرفی هر کیلوگرم محصولات گندم و جو بیش از ۱۵۰۰ لیتر است. چنانچه محصول هندوانه، بازار داخلی و صادراتی خوبی داشته باشد بازده ریالی هر متر مکعب آب مصرفی هندوانه نیز از بقیه محصولات زراعی و باغی مرکبات پیشی می گیرد. به طور نسبی تولید محصول هندوانه در مقایسه با محصول گندم، خرما و محصولات باغی مرکبات و انار و بسیاری از محصولات باغی و زراعی دیگر، آب کمتری مصرف می کند.
این کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی ادامه داد: با این حال آیا صادرات هندوانه اقدامی منطقی است؟ پاسخ ساده و منفی است. صادرات هندوانه یا هر محصول کشاورزی که با منابع آب چاه تولید می شود، کاملا غیر منطقی است. با این حال، چنانچه بتوان همانند بسیاری از محصولات صیفی، تولید گلخانه ای هندوانه داشت، صادرات آن منطقی و پر بازده است.
مختاری با بیان اینکه کشور ایران به طور عمده در تولید محصولات انواع ارقام خرما و خشکبار و برخی ادویه جات از جمله پسته، انجیر و زعفران دارای مزیت است، گفت: تولید محصول انار برخی مناطق همانند انار ساوه و یا نی ریز فارس که با آب قنات آبیاری می شوند قابل دفاع است. همچنین تولید خرما در نوار جنوبی بوشهر و خوزستان با آب سطحی یا آب قنات‌های کهن قابل دفاع بوده و تولید انجیر به طور عمده در اراضی کوهستانی در بزرگترین انجیرستان دیم جهان یعنی منطقه استهبان فارس نیز منطقی است.
وی افزود: زعفران سرایان و قائنات در خراسان جنوبی شهرت جهانی دارد. در این میان هرگز نمی توان از تولید یا صادرات محصول هندوانه یا هر محصول دیگری که به ویژه در مناطقی از استان فارس یا هرمزگان و جیرفت با آب چاه تولید می شود دفاع کرد. عمده محصولات آب بر باید به محیط گلخانه های الکترونیک منتقل شود. در این رابطه، حذف پروانه های چاه و جایگزینی اراضی توسعه یافته با کشت های گلخانه ای یک الزام است.
این کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی با بیان اینکه لازم است دقت شود کشت سنتی محصول گندم در برخی مناطق همانند ۵۰ هزار هکتار اراضی جلگه ای دشت کربال در مرودشت فارس قابل دفاع است، اظهار کرد: این منطقه یکی از ستون های تامین پایدار گندم کشور با آب سطحی رود کر برای قرن‌های پیاپی بوده است. حفظ و باز زنده سازی قنات فداغ لارستان در کنار اینکه یک کلاس درس بزرگ مهندسی آب است امری مهم به حساب می‌آید که امکان کشت محدود و پایدار یا تامین آب یک گستره گلخانه ای را فراهم می کند.
به گفته وی به طور کلی، نسخه واحد در پهنه جغرافیای کشور نداریم بلکه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار امکان کشت در فضای باز در جغرافیای ایران برای قرن‌ها فراهم بوده است. برای جبران کمبود مواد غذایی کشور لازم است دوباره این مناطق شناسایی و حفظ شوند و حتی برای توسعه صادرات کشاورزی می توان با الگوبرداری از صنعت گلخانه ای کشور هلند و با حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد متر مکعب آب در تراز جمعیت چند صد میلیونی کشور یا بازارهای هدف اقدام به تولید پایدار محصولات کشاورزی کرد.
به گفته مختاری، دانش گلخانه های الکترونیک سال‌هاست در پارک علم و فناوری تهران فراهم شده و نیازمند تامین و حمایت‌های مالی گسترده برای اجرایی شدن در مناطق مختلف به ویژه مناطق معتدل کشور است. یادمان باشد ما بحران منابع آب نداریم بلکه بحران مدیریت منابع آب داریم.
عناوین مهم :
