و حال ورود پشه‌ای به جنوب کشور که ناقل بیماری تب استخوان شکن است
الفباخبر - گروه سلامت: پشه آئدس بیماری های مختلفی را انتقال می دهد. به جز تب دانگ که شایع ترین بیماری قابل انتقال با پشه آئدس است و طبق برآوردهای صورت گرفته سالانه ۴۰۰ میلیون نفر به آن مبتلا می شوند، این پشه ها ویروس تب زرد، چیکونگونیا و زیکا را نیز انتقال می دهد. برای درمان هیچ یک از این بیماری‌ها داروی خاصی وجود ندارد و فقط علائم بیماری درمان می‌شود.
به گزارش الفباخبر ، برای بسیاری از ما آزار پشه ها محدود به سروصدای مزاحمی است که این موجودات موقع خواب نزدیک گوش مان ایجاد می کنند و خارش محل نیش شان. اما انواع پشه ها در نواحی مختلف جهان مشکلات و خطرهای بسیار جدی تری برای انسان ها ایجاد می کنند. مثلا می دانیم پشه خاصی وجود دارد که می تواند بیماری خطرناک مالاریا را به انسان انتقال دهد. در روزهای اخیر نیز مشاهده نوعی پشه در استان هرمزگان که عامل سرایت چند نوع بیماری است سبب نگرانی مردم منطقه و مسوولان سلامت کشور شده است. اگر این نوع پشه به ویروس این بیماری ها آلوده شود، خواهد توانست با نیش خود بیماری را به افراد بسیاری انتقال دهد. تنها راه پیشگیری از بیشتر این بیماری ها، مهار پشه ناقل از طریق از بین بردن محل زندگی آن است و به همین دلیل لازم است پاکسازی و سم پاشی زیستگاه های آن جدی گرفته شود. در ادامه با این پشه و زیستگاه ، چرخه زندگی و نحوه بیماری زایی آن آشنا می شویم و نگاه کوتاهی نیز به بیماری های قابل انتقال از طریق نیش آن می اندازیم؛ به ویژه تب دانگ (تب دنگی) که به دلیل دردهای شدید برخی مبتلایانش به «تب استخوان شکن» معروف است.
ریسک ابتلا به تب دانگ از دهه ۱۳۲۰شمسی/ ۱۹۴۰ میلادی افزایش زیادی داشته است. این روند افزایشی ناشی از بیشتر شدن سفرهای راه دور، رشد جمعیت و شهرنشینی، مشکل بهداشت محیط و مهار ناموفق پشه ها بوده است. تب دانگ در آسیا، جزایر اقیانوس آرام و خاور میانه پراکنده شده است. امروزه حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان در مناطقی زندگی می کنند که خطر ابتلا به تب دانگ در آن وجود دارد. این بیماری بومی نواحی حاره ای زمین است، یعنی مرتب در این نواحی رخ می دهد. تب دانگ در بیش از صد کشور آفریقایی، قاره آمریکا و آسیا، کارائیب و اقیانوس آرام بومی است و بیش از نیمی از جمعیت جهان در خطر ابتلا به آن قرار دارند.
ناقلی به نام پشه آئدس
ویروس تب دانگ با نیش پشه آلوده به انسان منتقل می شود. پشه ها وقتی به ویروس آلوده می شوند که شخص مبتلایی را نیش زده باشند. پشه ها برای انتقال ویروس تب دانگ ضروری هستند و انتقال مستقیم ویروس از فردی به فرد دیگر ممکن نیست. باید توجه کرد هر نوع پشه ای تب دانگ را انتقال نمی دهد. ویروس تب دانگ را پشه هایی از جنس (سرده) آئدس (Aedes) منتقل می کنند که چند گونه پشه را شامل می شود. از میان آنها، ناقل اصلی ویروس تب دانگ، گونه آئدس اجیپتی (Aedes aegypti) است که عامل همه گیری (اپیدمی) تب دانگ است. بقیه گونه های پشه آئدس از جمله آئدس آلبوپیکتوس (Aedes albopictus) توانایی محدودی در انتقال بیماری تب دانگ دارند.
آئدس اجیپتی پشه کوچک و تیره رنگی است که می توان آن را از روی نوارهای سفید روی پاها و فلس های سفید-نقره ای روی بدنش شناخت. این فلس ها نقشی شبیه چنگ رومی یا لیر (سازی یونانی) را روی بدن این پشه می سازند. آئدس اجیپتی در نواحی حاره و جنب حاره سراسر دنیا زندگی می کند؛ یعنی در عرض های جغرفیایی بین ۳۵ درجه شمالی وجنوبی که در آنها دمای زمستان به کمتر از ده درجه سانتی گراد نمی رسد. البته ممکن است پشه هایی از این گونه، به عرض های جغرافیایی کمی شمالی تر یا جنوبی تر هم سفر کنند اما نمی توانند در زمستان های سرد آنجا زنده بمانند. از آنجا که پشه های آئدس اجیپتی به آب وهوای گرم نیاز دارند، معمولا در ارتفاع بالاتر از یک کیلومتر که سردتر است، زندگی نمی کنند. این پشه ها به مکان زندگی انسان ها وابسته هستند و معمولا تمام عمرشان را در اطراف یا داخل خانه های مردم سپری می کنند.
پشه های آئدس، هم در شب و هم در روز و زمان فعالیت انسان او را می گزند. آنها خود را با تولیدمثل در محیط های شهری سازگار کرده اند که این ویژگی، تاثیر منفی و وسعت شیوع بیماری هایی را که منتقل می کنند، افزایش می دهد.
تب دانگ به میزبان می رسد
همان طور که گفتیم، ویروس تب دانگ از طریق چرخه انتقال انسان-پشه-انسان منتشر می شود. معمولا چهار روز بعد از این که پشه آئدس آلوده، کسی را نیش می زند، شخص دچار ویرمی (ویروس خونی) می شود یعنی حالتی که در آن مقدار زیادی ویروس تب دانگ در خون وجود دارد. ویرمی تقریبا پنج روز طول می کشد اما ممکن است تا ۱۲ روز هم ادامه داشته باشد. در روز اول ویرمی شخص معمولا هیچ علائمی از تب دانگ از خود نشان نمی دهد. پنج روز بعد از گزش پشه آلوده، علائم تب دانگ در شخص بروز می کند که ممکن است یک هفته یا بیشتر طول بکشد.
برای آن که پشه آئدس اجیپتی ناقل تب دانگ شود، باید خون شخص مبتلا به این بیماری را در زمان ویرمی او بمکد؛ یعنی زمانی که مقدار ویروس در خون شخص زیاد است. وقتی ویروس به همراه خون آلوده وارد بدن پشه شد، طی ۸ تا ۱۲ روز در بدنش پخش می شود. بعد از این زمان، پشه آلوده می تواند ویروس را به شخص دیگری که نیش می زند انتقال دهد. پشه مبتلا به ویروس تب دانگ فقط آن را به نفر بعدی که می گزد منتقل نمی کند؛ وقتی پشه ای به ویروس تب دانگ مبتلا می شود تا آخر عمرش مبتلا باقی می ماند و می تواند تا پایان عمر خود به انتقال ویروس به اشخاص سالم ادامه دهد، یعنی به مدت سه تا چهار هفته.
هم پشه های ماده و هم نرها عمدتا برای تامین انرژی شان از شهد گیاهان، عصاره میوه ها و دیگر قندهای گیاهان تغذیه می کنند. پس چرا انسان را نیش می زنند؟ زیرا پشه های ماده برای تشکیل تخم ها به خون نیاز دارند. هر پشه ماده می تواند در طول عمرش چند نوبت تخم ریزی کند و معمولا آئدس اجیپتی قبل از هر نوبت تخم ریزی چند وعده خون می خورد. وقتی پشه ماده ای به ویروس تب دانگ مبتلاست، ویروس ها در غدد بزاقی او وجود دارد. پشه ماده آلوده هنگام مکیدن خون، مقداری از بزاق خود را به بدن میزبانش تزریق می کند تا جلوی لخته شدن خون را بگیرد و خوردن آسان شود. این ورود بزاق، میزبان را به تب دانگ مبتلا می کند.
اصولا نیش پشه تنها راه انتقال ویروس تب دانگ نیست. در موارد نادری تب دانگ هنگام پیوند اعضا یا تزریق خون از اهداکنندگان مبتلا به این بیماری به شخص منتقل می شود. شواهدی نیز وجود دارد که مادر باردار مبتلا ممکن است ویروس را به جنین خود انتقال دهد. اما با وجود این رویدادهای نادر، بیشتر موارد ابتلا در اثر نیش پشه آلوده رخ می دهد.
چرخه حیات ناقل کوچک
پشه ها چرخه حیاتی پیچیده ای دارند و در حین رشد، محل زندگی و شکل خود را تغییر می دهند. پشه های ماده معمولا تخم هایشان را بالای سطح آب روی دیواره داخلی محفظه ها یا ظروف حاوی آب راکد می ریزند. این محفظه ها ممکن است سطل آب، کولر آبی، گلدان یا مشابه آن باشند. لاستیک های فرسوده و انبار شده خودروها هم محل مناسبی برای تخم ریزی این پشه ها هستند. لاروهای پشه که از تخم ها بیرون می آیند، در آب زندگی می کنند و از جانداران میکروسکوپی ای تغذیه می کنند که در آب پیدا می شود. لاروها بعد از طی کردن مراحلی از رشد و تحول و چند بار پوست اندازی، در فرآیند دگردیسی به شکل جدیدی در می آیند که آن را پوپ یا شفیره می گویند. این مرحله زندگی پشه نیز در آب می گذرد. بعد از دو روز، پشه کاملا رشدیافته بالغ شکل می گیرد و از پوسته شفیره بیرون می زند. پشه بالغ دیگر در آب زندگی نمی کند و می تواند پرواز کند.
اگر آب در محفظه نباشد چه اتفاقی می افتد؟ پشه های آئدس اجیپتی طوری با محیط سازگار شده اند که تخم هایشان می تواند تا چند ماه در شرایط خشک دوام بیاورد. اگر تخم ها روی دیواره محفظه ای خشک باشند، پشه های جدید فقط زمانی می توانند از تخم بیرون بیایند که محفظه پر از آب شود، مثلا بعد از بارش باران. این سازگاری، از بین بردن کامل جمعیت پشه ها را بسیار دشوار کرده است. در بسیاری از مناطق دنیا، هر ساله هنگام فصل بارش تب دانگ شیوع پیدا می کند. تب دانگ به طور خاص می تواند در نواحی پرجمعیت مشکل ساز باشد چون جایی که انبوهی از افراد با تعداد زیادی پشه ناقل در تماس هستند، احتمال همه گیری بالاتر از نواحی دورافتاده است. در کشورهایی در مناطق استوایی که باران های موسمی وجود دارد، مثل اندونزی، هند، برزیل، تایلند، سریلانکا و میانمار، همه گیری تب دانگ مشکل جدی سلامت عمومی به شمار می رود.
تشخیص و چاره تب دانگ
از هر چهار نفر مبتلا به ویروس تب دانگ، یک نفر بیمار می شود. علائم شخص بیمار ممکن است خفیف یا شدید باشد. تب دانگ شدید ممکن است جان افراد را تهدید کند و معمولا به مراقبت در بیمارستان نیاز دارد. شایع ترین علائم تب دانگ از این قرار است: تهوع، استفراغ، دانه های پوستی، درد (درد چشم، به خصوص پشت چشم، عضلات، مفاصل یا استخوان ها) و هرکدام از علائم هشدار که به آنها خواهیم پرداخت. داروی خاصی برای درمان تب دانگ وجود ندارد و فقط علائم این بیماری درمان می شود. شخصی که مشکوک به بیماری تب دانگ است، باید درصورت بروز تب یا علائم دیگر این بیماری به مراکز درمانی مراجعه کند. استراحت، نوشیدن مایعات فراوان و مصرف قرص استامینوفن برای کنترل تب و تسکین درد مفید است و باید از مصرف آسپرین و ایبوپروفن پرهیز کرد. از طرفی از هر ۲۰ نفر که به تب دانگ مبتلا می شوند، یک نفر دچار بیماری شدید می شود. تب دانگ شدید ممکن است باعث شوک، خونریزی داخلی یا حتی مرگ شود. سابقه ابتلا به تب دانگ در گذشته، احتمال بیماری شدید را در ابتلای مجدد افزایش می دهد و کودکان و زنان باردار با ریسک بیشتر ابتلا به تب دانگ شدید مواجهند. هنگام ابتلا به این بیماری باید مراقب بروز علائم شدید بود. علائم هشدار معمولا ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از قطع تب بیمار ظاهر می شوند. در صورت بروز این علائم باید شخص سریعا به اورژانس مراجعه کند: درد شکم، استفراغ (حداقل سه بار در ۲۴ ساعت)، خونریزی از بینی یا لثه ، استفراغ خونی یا خون در مدفوع، حس خستگی، بی قراری یا تحریک پذیری. در چند سال اخیر، واکسنی برای پیشگیری از این بیماری در محدوده سنی مشخصی ساخته و آزمایش شده است که البته محدودیت هایی درباره استفاده از آن وجود دارد.
ره آوردهای ناگوار پشه آئدس
پشه آئدس بیماری های مختلفی را انتقال می دهد. به جز تب دانگ که شایع ترین بیماری قابل انتقال با پشه آئدس است و طبق برآوردهای صورت گرفته سالانه ۴۰۰ میلیون نفر به آن مبتلا می شوند، این پشه ها ویروس تب زرد، چیکونگونیا و زیکا را نیز انتقال می دهد. برای درمان هیچ یک از این بیماری ها داروی خاصی وجود ندارد و فقط علائم بیماری درمان می شود.
علائم بیماری تب زرد از تب و درد تا بیماری شدید کبد همراه خونریزی و زردی پوست متغیر است. از هر هفت نفر با علائم ابتدایی تب زرد فقط یک نفر بعد از مدتی به علائم شدید این بیماری مبتلا می شود وآمار مرگ ومیر بین افراد مبتلا به نوع شدید بیماری بین ۳۰ تا ۶۰ درصد است. واکسنی ایمن و موثر برای پیشگیری از تب زرد از ۸۰ سال پیش موجود است که یک دوز از آن ایمنی مادام العمر ایجاد می کند.
متداول ترین علائم ابتلا به چیکونگونیا تب و درد مفاصل است. در کل علائم این بیماری تقریبا شبیه تب دانگ است. چیکونگونیا اغلب منجر به مرگ مبتلایان نمی شود اما علائم آن می تواند شدید و ناتوان کننده باشد. معمولا علائم بیماری در یک هفته بهبود می یابد اما درد مفاصل در برخی افراد ممکن است ماه ها ادامه پیدا کند. واکسنی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد.
علائم ابتلا به ویروس زیکا نیز تا حدی شبیه تب دانگ و چیکونگونیا است. زیکا بسیار به ندرت باعث مرگ می شود. اما می تواند از زن باردار به جنین او انتقال یابد و ابتلای مادر هنگام بارداری می تواند باعث نقص های مادرزادی نوزاد مانند میکروسفالی یا سبب سقط جنین یا مرده زایی شود. در بیماری میکروسفالی سر نوزاد کوچک تر از هم سن و سالانش است که ممکن است با رشد نکردن درست مغز در دوره جنینی یا پس از تولد در ارتباط باشد. زیکا همچنین در موارد نادری ممکن است سبب بروز بیماری های سیستم عصبی در مبتلایان شود. واکسنی برای پیشگیری از ابتلا به زیکا وجود ندارد.
انتهای پیام
عناوین مهم :
