محاسبات نشان می‌دهد ۹۰ درصد پول در اقتصاد ایران از سوی بانک‌ها خلق می‌شود، البته این نسبت در سایر کشور‌ها بالاتر است و هر چقدر که نظام بانکی به سمت بلوغ بیشتری پیش می‌رود، این عدد بیشتر می‌شود؛ این در حالی است که سود سپرده‌ها نزد بانک، چیزی نیست که در بانک باشد؛ بلکه صرفاً یک عدد و تعهد به شمار می‌رود؛ یعنی بانک تعهد می‌دهد که این پول را هر زمان که سپرده‌گذار بخواهد، در اختیار وی قرار دهد؛ بنابراین، چون سهم اسکناس از مراودات تجاری کاهش یافته، مجموعه تکامل پرداخت‌های غیر اسکناسی را شاهد هستیم که باعث می‌شود بانک‌ها قدرت و تسلط بیشتری بر روی خلق پول بیابند.

در واقع، موجودی حساب‌ها تبدیل به پول رایج شده و این حساب‌ها نزد بانک‌ها محفوظ است و آن‌ها می‌توانند حساب‌ها را کم و زیاد کنند؛ این در حالی است که روش‌هایی که بر مبنای آن، بانک‌ها خلق پول می‌کنند، به گونه‌ای است که هر نوع پرداخت بانک به اشخاص غیربانکی و غیردولتی، از طریق خلق پول انجام می‌شود؛ ضمن اینکه وام دادن به مردم و خریدن دارایی از یک نفر، یا دادن سود‌های سپرده و نظایر آن، همه پرداخت‌هایی هستند که منجر به خلق پول می‌شوند.

در ایران همه انواع دارایی‌ها از سوی بانک‌ها خریداری می‌شود و موضوع فعالیت سفته بازانه آن‌ها قرار می‌گیرد که این تهدید و مشکل، به مراتب جدی‌تری از خلق پول است.

به موازات این عملیات، بانک‌ها دریافت پول هم دارند که همین امر، منجر به محو پول می‌شود که آن هم فرآیند معکوس خلق پول به شمار می‌رود؛ به این معنا که وقتی یک وام دریافت و اعتبار به حساب فرد در بانک داده می‌شود، عدد حساب وام‌گیرنده بالا رفته و یک نرخ در لحظه ایجاد می‌شود که در واقع، خلق پول است؛ بنابراین به همان شکل تسهیلاتی که برگردانده می‌شود؛ در یک لحظه پول را از حساب مشتری خارج و به حساب بانک واریز می‌نماید؛ بنابراین به لحاظ عملیات حسابداری این پول جایی نمی‌رود، بلکه محو می‌شود.

با وام‌دهی، موجودی سپرده توسط بانک و با دستکاری آن، کاهش می‌یابد و از بین می‌رود؛ پس بانک‌ها به صورت روزمره و متوالی مشغول فعالیت‌هایی هستند که منجر به خلق پول و دریافت شده و در نهایت، این امر به محو و کاهش خالص مانده آن می‌انجامد که رشد نقدینگی را در پی دارد؛ پس آن ۹۰ درصدی که بانک‌ها خلق پول دارند، از اینجا ناشی می‌شود؛ البته پرداخت بانک‌ها به سایر بانک‌ها و پرداخت آن‌ها به دولت و بانک مرکزی، از طریق خلق پول نیست و پول آن‌ها از جنس پایه پولی است و باز هم باید با آن، تسویه کنند و مثل این است که با چک نمی‌توان بدهی را با هم تسویه کرد و باید با سند، بدهی خود را پرداخت نمود و سند بانکی نیاز است؛ البته تسویه حساب بانک‌ها با یکدیگر یا بانک‌ها با بانک مرکزی و دولت باید از توسط سندی قوی‌تر انجام شود که بر این اساس، بانک‌ها وقتی می‌خواهند این تسویه را انجام دهند، با حساب‌های نزد بانک مرکزی که شامل ذخایر احتیاطی بوده و جزو اصلی پایه پولی است، تسویه می‌کنند؛ پس به صراحت می‌توان گفت که کار روزمره بانک، خلق و ایجاد پول از یک سو و محو آن از سوی دیگر است که تفاضل آن ۹۰ درصد خلق پول را تشکیل داده و منجر به افزایش نقدینگی می‌شود.

کار روزمره بانک، خلق و ایجاد پول از یک سو و محو آن از سوی دیگر است که تفاضل آن ۹۰ درصد خلق پول را تشکیل داده و منجر به افزایش نقدینگی می‌شود.

در دنیا نیز بانک‌ها سهم بسیار بالایی در خلق پول دارند و این موضوع، هنوز هم در دنیا محل سوال و تردید است و در این رابطه پیشنهاد‌هایی وجود دارد که این روش را تغییر دهند؛ پس در دنیا نیز این وجود دارد و مورد قبول افراد و اشخاص است؛ ولی اشکال کار در ایران این است که خلق پول به هر شکلی که باشد، یک اتفاق دولت ساخته و محصول کار دولت است؛ محصول نوآوری بانکداران نیست؛ آنچه که بانک را قادر به خلق پول می‌کند، وارد شدن به یک شبکه از روابط است که مهمترین پایه آن، اتصال و ارتباط با بانک مرکزی و دسترسی به وجوه نقد این بانک است.

 

در همین رابطه وحید شقاقی شهری کارشناس سیستم بانکی بیان کرد: مهم‌ترین مشخصه چاپ پول در کشور نرخ تورم است و در همه جای دنیا تورم بالا ناشی از کسری بودجه و ناترازی دخل و خرج دولت‌ها است که این کسری هم معمولا از محل خلق پول تامین می‌شود.

 

وی افزود: باید هزینه تولید پول را با کاهش هزینه‌های بانکداری مانند کاهش حقوق کارمندان، حرکت به سمت بانکداری الکترونیکی و روش‌های از این دست کاهش دهیم.

 

این کارشناس بانکی حرکت نقدینگی به سمت بانک‌ها را سبب خلق نقدینگی می‌داند و می‌گوید: هر چقدر که پول به سمت بانک‌ها حرکت کند خلق نقدینگی هم افزایش پیدا می‌کند و به خاطر اینکه بازار پولی یک بازار بدون ریسک با سود ثابت است، سرمایه‌گذار حاضر به کار کردن با این پول در بازار نیست یعنی فرد پول خود را وارد بازار نمی‌کند، اما اگر ورود نقدینگی هم به شبکه بانکی کم باشد نظام بانکداری را با مشکل مواجه می‌کند.

 

شقاقی شهری در ادامه گفت: بانک‌ها برای موجه نشان دادن ترازنامه خود به خلق پول دست زده اند اما باید باید سیاست‌های پولی از دیگر سیاست‌ها جدا باشد و این به معنای استقلال بانک مرکزی است.