“خواهش زیستن» و تسلی مرگ
الفبا _ بهروز قزلباش: مرگ،پایان «خواهش زیستن» است، حتی اگر به اختیار نباشد. اگر خواستنِ زندگی نبود، نیازی هم به «تسلی»، نبود. باید توجه کرد که مرده را نمی شود تسلی داد اما پس از هر مرگی نیاز به تسلی بروز می‌کند. انگار انسان در نفس مردگان شریک است، و به دلیل مرگ دیگری، خود را تسلی می دهد. چون به آن در برابر از دست رفتن «خواهش زیستن» » نیازمند است. یا دست کم در مرگ دیگری «خواهش زیستن»اش را نفی شده می انگارد.
“خواهش زیستن» ، تمایل به جاودانگی را تلویحا در خود دارد، اما عقل به انقضای حیات، آگاه است، هرچند تمایلی به نفی خواهش نفس نداشته باشد.
نیاز به تسلی محصول همین تمایل است. تسلی،عصاره تضاد خواهش و نفیِ آن را در خود ذخیره کرده است. از سویی تمایل نفس به “خواهش زیستن» و از سوی دیگر نفی این خواهش، دو سوی کشمکش حیات و فقدان نفس است.
تمایل بشر به تداوم زندگیِ دیگری(شخص ثالث)، استتار خواهش خویشتن به جاودانگی نفس در آن تمایل است. برای همین، وقتی که با فقدان دیگری مواجه می شود، نیازمند تسلی خویش است.
این یاد آوری امید به بقایی است که فنا عاقبت آن است، پس تسلی امری نیست که بتواند دفع شر کند. از سوی دیگر “خواهش زیستن» ، با رنج عجین است، بنابراین نمی توان پذیرفت که تمنای زندگی یک قاعده اخلاقی است، لذا این تمنا نمی تواند گناه باشد و نیست. قاعده اخلاقی گناه آلود که بشر برای نجات خود از نفی خواستن_که خود تمنای دیگری است-ایجاد کرده باشد، در برابر تمناهای دیگر بشر، جهان او را از عینیت قابل حصر و حصول به فنای غیر قابل دسترس و شناخت منتهی می کند.
از این رو «عشق»، که ضریبی بر خواهش زیست و میزان حرارت او تعیین کننده شدت این خواهش است، وقتی منجر به بی وفایی معشوقه می شود، یعنی نفی شدن خواهش سوگمندی و سوگواری را موجب می شود که خود یک واکنش در برابر فقدان وفا و تاییدخواهش است. اگر فهم خواهش را در نفس، مغز و هسته عمل آفرینش تلقی کنیم. آنگاه باید نفی آن را در تضاد با عمل آفرینش ادراک کنیم. یعنی نفی خواهش، نیرنگ نفس شریف است برای القای ناکنشی درجهت تامین تسلایی که ناشی از “خواهش زیستن» (عشق) است.
از سوی دیگر سوگواری، معلول از دست رفتن خواهش و زوال زیبایی است.زوال زیبایی اندوه ساز و بنیاد گذار ماتمی است که نیاز به تسلی را در نفس بشر تولید می کند. فقدان، خط عدم بر «چیز در خود» بودن نفس می کشد و بر انحلال «همه» دربرابر «هیچ» صحه می گذارد.
این یعنی این که ارزشمندی حیات و خواهش زیست در این است که آن را نخواهی و دور بریزی. سوی دیگر رنجمندی حیات نیز، نیاز به تسلی در همزیستی همبازانه با آن را تولید می کند، کاستن از رنج ، تسلا را می افزاید. «ترک آرزو کردم رنج هستی(بودن) اسان شد» بر همین معنا دلالت دارد.
ترک آرزو اینقدر به حذف کردن ادامه می دهد تا (بودندر خود)، را به همانی تبدیل کند که پیش از ایجاد بود.(نبودن در بودن) یا مرگ، (بودن در نبودن)، برابر نیست.در نبودن به هنگام بودن، حذف آرزوها رنج ها را نابود نمی کند اما نیاز به تسلی از رنج را به پایین ترین درجه می رساند. این حذف ها حتی پرسش ها را هم حذف می کند و بشر دیگر نیازی ندارد که پرسشی تولید کند.
اما در نشئۀ بودن در نبودن، نیاز به پاسخ هست، حتی اگر پرسشی در میان نباشد. پاسخی هایی از این دست«پس از مرگ همانی خواهیم شد که پیش از تولد بوده ایم»،«پس از مرگ،حال و وضع بشر همان طبیعت را دارد که مناسب هستی فردی ارگانیک نیستن اوست»این نوع پاسخ جست و جوی تسلی به خاطر و به دلیل وقوع مرگ است.
نبودن در بودن، هرگز به نیستی کامل نمی رسد، بلکه این بودن در نبودن است که به طور مطلق به نیستی می انجامد. اگر فنا ناپذیری را بتوان هستی متداوم آن چه هست، تلقی کرد، امکان پذیرندۀ فنا و فانی را باید نیستی متداوم آن چه نیست انگاشت.
مشکل اینجاست که بشر نمی تواند فنا ناپذیری ای را نوعی هستی ادامه یافته نباشد؛ را تصور کند، زیرا نمی تواند که تصوری از فناناپذیری ای- که هستی ادامه یافته نباشد- داشته باشد. زیرا امکان شهود و ادراک حضوری ان را ندارد.چون نمی دانید چیزها در خود چگونه‌اند، نمی تواند تصور کند که بودن در نبودن چگونه است.
اضمحلال زیبایی، روند گراییدن زیبایی به کاسته شدن از خود آن است. صورت پدیداری وابسته به زمان و مکان آن، وقتی دچار کاسته شدن می شود و تداوم می یابد، تا به پایانش نزدیک شود، اندوه رخ می کند و نیاز به تسلی باز هم آشکار می شود.
چگونه یک«چیز در خود»می تواند نیست شود؟ دو گونه می توان به این پرسش پاسخ داد ،اول آنکه بگوییم، مانند زیبایی که کیفیتی وابسته به زمان و مکان است، دچار اضمحلال و مرگ می شود و پایان می پذیرد. دوم آنکه بفرض کنیم هستی ای که چیزی در خود باشد نمی تواند مضمحل شود و مرگ ندارد، لذا هرچند مرگ، به زیستن و خواهش های ما پایان می دهد اما نمی تواند به هستی ما پایان دهد. پس در این صورت فناناپذیری را جوهر و ذات هستومندی مطلق می انگاریم و این بزرگترین تسلی در برابر فقدان است.
انتهای پیام
عناوین مهم :
