از زمانی که گالیله با تلسکوپ خود برای نخستین بار به فضا نگاه کرد، حدود ۴۰۰ سال می‌گذرد. درطول این مدت، ما انسان‌ها نه‌تنها در ستاره‌شناسی، بلکه در تمام زمینه‌های علمی پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌ایم. دانش ما در زمینه‌ی چینش آینه‌ها و عدسی‌ها و به کار بردن فناوری‌های نوین در ساخت ابزارها، به ما این قدرت را داده است تا بتوانیم جهانی را که در آن زندگی می‌کنیم، ببینیم و از جایگاه خود آگاه شویم.
شاید بسیاری از ما، لحظه‌ای که تلسکوپ فضایی هابل نخستین تصویر از کیهان را به زمین ارسال کرد، به یاد داشته باشیم؛ در آن لحظه‌ی هیجان‌انگیز بود که علم ستاره‌شناسی وارد دوره‌ی جدیدی شد و گام در مسیر پیشرفت نهاد. هابل، تلسکوپی بود که به ما در فهم کیهان کمک شایانی کرد و با ثبت تصاویری حیرت‌انگیز از نقاط مختلف فضا، این نکته را یادآور شد که در این جهان هیچ نیستیم و باید قدر لحظه لحظه‌ی زندگی خود را بدانیم. علم ستاره‌شناسی نوین، به‌نوعی مدیون هابل است؛ تلسکوپی قدرتمند که اکنون با آغاز به‌کار رسمی جدیدترین تلسکوپ فضایی چندمنظوره‌ی جهان، جای خود را به آن داده است.
مدتی پس از تکمیل فرایند ساخت هابل، ایده‌ی ساخت تلسکوپی که بتواند جایگزین هابل باشد مطرح شد. ابتدا این تلسکوپ در حد ایده و نظریه بود؛ اما رفته‌رفته جدی شد تا اینکه بالاخره دانشمندان تصمیم گرفتند آن را بسازند. این تلسکوپ، جیمز وب نام دارد که پس از سال‌ها تأخیر و صرف هزینه سرانجام در واپسین روزهای سال ۲۰۲۱ به فضا پرتاب شد. جیمز وب، یکی از پرهزینه‌ترین و پیشرفته‌ترین تلسکوپ‌های جهان است و ناسا بر سر تأمین بودجه‌ی لازم برای آن، با مشکلاتی مختلفی مواجه شد. این تلسکوپ، ساختاری پیچیده دارد و بر خلاف هابل، به دور زمین گردش نمی‌کند؛ بلکه در مداری بسیار دورتر به دور خورشید در گردش است. در این مطلب قصد داریم با جیمز وب، جدیدترین و قدرتمندترین تلسکوپ فضایی حال حاضر جهان آشنا شویم.
تاریخچه ساخت تلسکوپ فضایی جیمز وب
ایده‌ی توسعه‌ی تلسکوپ جایگزین هابل، بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۴ مطرح شد. این تلسکوپ مفهومی فروسرخ با دیافراگم ۴ متری، Hi-Z نام داشت و در مداری به فاصله‌ی ۳ واحد نجومی (سه برابر فاصله‌ی زمین از خورشید) به دور خورشید گردش می‌کرد. این مدار بسیار دور بود؛ اما مزیت‌هایی نیز داشت. این تلسکوپ همچنان در حد ایده باقی ماند تا اینکه طرح‌های دیگری دوباره به آن جان تازه‌ای بخشیدند. دانشمندان نام اولیه‌ی این پروژه را NEXUS گذاشتند که در آن زمان بسیار نوآورانه بود؛ اما ناسا نظر دیگری داشت. در اواسط دهه‌ی ۹۰ میلادی، سازمان فضایی آمریکا اعلام کرد روی پروژه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کند که سریع انجام شود، بهترین باشد و کم‌ترین هزینه را داشته باشد؛ بنابراین مدیران ارشد ناسا، تمرکز خود را روی ساخت یک تلسکوپ فضایی ارزان‌قیمت گذاشتند. نتیجه‌ی این تصمیم، تلسکوپ مفهومی NGST با دیافراگم ۸ متر بود که در مدار لاگرانژی ۲ (L2) به دور خورشید گردش می‌کرد؛ اما فقط ۵۰۰ میلیون دلار هزینه داشت.ناسا پروژه را پذیرفت و بلافاصله با مرکز پرواز فضایی گادرد، شرکت هوافضای بال ارواسپیس و شرکت تی‌آردابلیو قرارداد همکاری بست تا آن‌ها بتوانند به انجام مطالعاتی روی ملزومات فنی پروژه و همچنین هزینه‌های مختلف آن بپردازند. در سال ۱۹۹۹، ناسا مسئولیت ساخت نسخه‌ی اولیه‌ی تلسکوپ مفهومی‌اش را به عهده‌ی شرکت لاکهید مارتین و تی‌آردابلیو گذاشت. در سال ۲۰۰۲، تلسکوپ مفهومی ساخته شد و تی‌آردابلیو قبول کرد که در ازای دریافت مبلغ ۸۲۴٫۸ میلیون دلار، تلسکوپ NGST را که اکنون با نام جیمز وب شناخته می‌شود، به‌طور کامل بسازد و تا سال ۲۰۱۰ آن را تحویل ناسا دهد. اواخر سال ۲۰۰۲، شرکت تی‌آردابلیو به تصاحب نورثروپ گرومن درآمد و پروژه جیمز وب نیز به این شرکت هوافضا واگذار شد.
عناوین مهم :
