الفباخبر همراه با پارسی زبانان جهان در شب یلدا و چله
الفباخبر - پارسی زبانان برخی کشورهای جهان با ارسال تصاویری از سفره‌های شب یلدا در گرامیداشت این جشن فرهنگی باستانی مشارکت کردند. آنها همچنین در ضرب المثل‌های مربوط به شب یلدا و چله تموز و آثار ادیبان بزرگی همچون صائب تبریزی که برخی اشعارشان دوگانه مطرح شده ، تامل کرده‌اند ؛ " کوته نمی‌شود شب یلدای غربتم ، گر دست من به دامن صبح وطن رسد " یا " کوته نمی‌شود شب یلدا و غربتم ، گر دست من به دامن صبح وطن رسد " ؛ در ادامه تصاویر سفره‌های ارسالی را در تلگرام الفباخبر ببینید و اینستاگرام الفباخبر را برای این جشن جهانی رصد کنید.
به گزارش الفباخبر ، متاسفانه برخی از جشن‌های باستانی ایران به فراموشی سپرده شده ، اما شب یلدا و عید نوروز از مراسم‌های فرهنگی مورد توجه ایرانیان است. طی سه سال اخیر ایرانیان تلاش گسترده‌ای برای زنده نگه داشتن چله تموز کرده‌اند که همان گرم‌ترین و بلندترین روز سال به شمار می‌رود. یلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و سردترین شب سال به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی ، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. در واقع نام دیگر این شب چِله است، زیرا با تاریخ چهل گانه تغییر اقلیم ارتباط دارد.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب ۳۰ آذر یعنی آخرین روز پاییز و تا طلوع آفتاب در یکم دی مصادف با نخستین روز زمستان گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، خواندن شاهنامه ، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رواج دارد.
«یلدا» برگرفته از واژهٔ سریانی به معنای زایش است و شب چله هم که مترادف شب یلداست از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام « میلاد اکبر » نام برده و آن را « میلاد خورشید » دانسته است. در آثارالباقیه بیرونی ، از روز اول دی ماه ، با عنوان « خور » نیز یاد شده‌است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، « خُره روز » ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر « خرم روز » نامیده شده است.
چلّه، دو موقعیت گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی‌ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل و مخفف « چهله » می‌باشد.
رسانه الفباخبر با هدف بزرگداشت این جشن با شکوه ، تصاویری را از چند نقطه جهان از سفره یلدا دریافت کرده است که دیدنشان می‌تواند رونق بخش یک شادی جمعی برای پارسی زبانان باشد.
این تصاویر از طریق فضای مجازی برای سایت الفباخبر ارسال شده است ؛ البته تمام عکسها صرفاً سفره شب یلدا نیستند و برخی از آنان مربوط به ذوق هنری مخاطبان ما می‌شود که با نقاشی و فتوشاپ آمیخته شده است.
کشورهای افغانستان ، تاجیکستان ، ایرانیان مقیم در هلند و سوئد با ما هم سفره شده‌اند و به شکل مجازی برایمان فال حافظ گرفته‌اند و برخی ابیات فردوسی یا سعدی را که مرتبط با این روز فرخنده است ، فرستاده‌اند.
سعدی و شب یلدا
مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف ، متخلص به سعدی که در تاریخ ۶۰۶ – ۶۹۰ هجری قمری می‌زیست ، شاعر و نویسندهٔ پارسی‌گوی ایرانی است. اهل ادب به او لقب استادِ سخن، پادشاهِ سخن، شیخِ اجلّ و حتی به‌طور مطلق، استاد داده‌اند. او در نظامیهٔ بغداد که در آن زمان متعلق به ایران بود تحصیل و پس از آن به‌عنوان خطیب به مناطق مختلفی از جمله شام و حجاز سفر کرد. آرامگاه وی در شیراز واقع شده است که به سعدیه معروف است و برخی مردم شناسان در یلدا به آن مکان برای شعرخوانی می‌روند و سپس به حافظیه ، یعنی آرامگاه حافظ رفته و تفال می‌زنند.
اشعاری از او به ضرب المثل یلدا معروف هستند :
باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش / صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود
و
هنوز با همه دردم امید درمانست / که آخری بود آخر شبان یلدا را
اوحدی مراغه‌ای و شب یلدا
اوحدالدين بن حسین اصفهانی در حدود ۶۷۳ه.ق مراغه به دنيا آمد. چون تولد و وفات اوحدی در مراغه روی داد، به اوحدی مراغه‌ای نيز شهرت يافت.در آغاز تخلص او صافی بود، سپس به سبب ارادتي كه به پير و عارف مشهور، ابوحامد اوحدالدين كرمانی پيدا كرد، تخلص اوحدي را برگزيد. اوحدی در دوران پادشاهی ارغون خان مغول در شاعری ظهور كرد.اوحدی پس از انتخاب غياث الدين محمد به وزارت ابوسعيد بهادر مثنوی جام جم خود را به نام وي به نظم درآورد. او همچنین مدتی در اصفهان به سر برد و بار ديگر به مراغه بازگشت. او در سرودن انواع شعر تبحر داشت.آرامگاه او در مراغه است. هم‌اکنون یک موزهٔ دائمی در مقبرهٔ اوحدی در مراغه دایر می‌باشد.
اشعاری از او به ضرب المثل چله مشهور شده‌اند :
شب هجرانت، ای دلبر، شب یلداست پنداری / رخت نوروز و دیدار تو عید ماست پنداری
عرفی شیرازی و شب یلدا
برخی از هندی‌ها شب یلدا را در هندوستان جشن می‌گیرند و به آن شالا نیز می‌گویند. این نشان می‌دهد برخی از بخش‌های هند جزئی از ایران بزرگ بوده است و شاعرانی همچون عرفی شیرازی این موضوع را بازگو کرده‌اند ؛
مولانا محمد بن خواجه زین‌الدین علی بن جمال‌الدین شیرازی ملقب به جمال الدین و متخلص به عرفی از مشاهیر و شعرای قرن دهم هجری قمری در شیراز است. البته میان تذکره‌نویسان و تاریخ‌نویسان دربارهٔ نام دقیق او اختلاف نظر زیادی وجود دارد. وی به کمال فضل و دانش و لطیفه‌گویی و حاضرجوابی معروف است و طرزی مخالف مسلک قدما در شعر در پیش گرفته و غالباً در اثر کثرت تشبیهات و استعارات او، اصل مقصود در شعرش مبهم می‌ماند. چند بار به هندوستان رفته و در دربار اکبر شاه گورکانی که در می‌گفت در کشمیر اصالت ایرانی وجود دارد ، تقرب یافته است.
اشعاری از وی به ضرب المثل شب یلدا شهرت دارند :
آبروی شمع را بیهوده نتوان ریختن / صد شب یلداست در هر گوشه ی زندان ما
مولوی و شب یلدا
حتی وجود مولانا یا همان مولوی نشان می‌دهد بخش‌هایی از ترکیه جزئی از ایران بوده است. جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولانا ، مولوی و رومی ، زاده ۱۵ مهر ۵۸۶ – ۴ دی ۶۵۲ هجری شمسی ، از مشهورترین شاعران ایرانی پارسی‌گوی است. نام کامل وی « محمد بن محمد بن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی » بوده و در دوران حیات به القاب «جلال‌الدین»، «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» نامیده می‌شده‌است. در قرن‌های بعد (ظاهراً از قرن ۹) القاب « مولوی »، « مولانا »، « مولوی رومی » و « ملای رومی » برای وی به کار رفته‌است و از برخی از اشعارش تخلص او را « خاموش » و « خَموش » و « خامُش » دانسته‌اند.
وی به زبان‌های عربی ، ترکی ( البته ترکی به تاریخ آن زمان تفاوت‌هایی داشت ) و پارسی تسلط کامل داشت و درباره یلدا نوشته است :
چون به پایان برسد فصل خزان / شب یلدا برسد از بر آن
نفوذ مولوی فراتر از مرزهای ملی و تقسیمات قومی است. ایرانیان ، مردم افغان ( افغان به معنی آه و فغان نیز هست ، چرا که دردهای بسیاری کشیده اند ) ، تاجیک‌ها ، ترک‌ها ، یونان و دیگر انسانهای آسیای مرکزی و آسیای جنوب شرقی در طی هفت قرن گذشته به شدت از میراث معنوی رومی تأثیر گرفته‌اند. اشعار او به طور گسترده‌ای به بسیاری از زبان‌های جهان ترجمه شده است. ترجمه سروده‌های مولوی که با نام رومی در غرب شناسایی شده به عنوان «محبوب‌ترین» و «پرفروش‌ترین» شاعر در ایالات متحده آمریکا شناخته می‌شود.
بیشتر آثار مولوی به زبان فارسی سروده شده است، اما در اشعارش به ندرت از ترکی، عربی و کاپادوسیه‌ای یونانی نیز استفاده کرده است. مثنوی معنوی او که در قونیه تصنیف شده‌است یکی از عالی‌ترین اشعار زبان فارسی به‌شمار می‌رود. آثار او به‌طور گسترده در سراسر ایرانِ بزرگ خوانده می‌شود و ترجمه آثار او در ترکیه، آذربایجان، ایالات متحده، و جنوب آسیا بسیار پرطرفدار و محبوب هستند.
امیرخسرو دهلوی و شب یلدا
حکیم ابوالحسن یمین‌الدین بن سیف‌الدین محمود معروف به امیر خسرو دهلوی زادهٔ ۶۵۱ در پتیالی، هند – درگذشتهٔ ۷۲۵ هجری قمری در دهلی استو او یکی از دو شاعر مهم اوایل قرن هشتم می‌باشد که سایر سخنوران پارسی‌گوی هند را تحت‌الشعاع قرار دادند و در ادوار بعد هم نفوذی دامنه‌دار در میان شعرای ایران و هند داشتند. آن دو امیرخسرو، و حسن دهلوی بودند. امیرخسرو دهلوی به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و سانسکریت چیرگی داشت و به سعدی هند معروف بود و او در اوایل حال به « سلطانی » و سپس به « طوطی » تخلص می‌کرد.
وی درباره بلندترین شب سال اینچنین سروده است :
هر شبی در غم هجرت شب یلداست مرا / که به سالی به جهان یک شب یلدایی هست
حافظ و شب یلدا
خواجه شمس‌ُالدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی ، زادهٔ ۷۲۷ هجری قمری – درگذشتهٔ ۷۹۲ هجری قمری در شیراز ، مشهور به لسان الغیب ، ترجمان الاسرار ، لسان العرفا و ناظم الاولیا ، شاعر فارسی‌زبانِ سدهٔ هشتم هجری قمری است. بیشتر شعرهای او غزل است. مشهور است که حافظ به شیوهٔ سخن‌پردازی خواجوی کرمانی گرویده و همانندیِ سخنش با شعرِ خواجو مشهور است. حافظ از مهم‌ترین اثرگذاران بر شاعرانِ فارسی‌زبانِ پس از خود شناخته می‌شود. در سده‌های هجدهم و نوزدهم میلادی اشعار او به زبان‌های اروپایی نیز ترجمه شد و نامش به محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت. هر سال در ۲۰ مهر مراسم بزرگداشت حافظ در آرامگاهش در شیراز با حضور پژوهشگرانی از اقصای دنیا برگزار می‌شود. در تقویم رسمی ایران ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ نامیده شده است و در تقویم قدیم ایران نام او در سی آذر و یک دی نیز با نام متفائل ذکر شده که خود این امر اهمیت شب یلدا و رابطه آن با عرفان و ادبیات را نشان می‌دهد. ایران باستان شکوهی جاودان دارد و بی توجهی به جشن باستانی به منزله فراموشی تاریخ است.
این ادیب نامی درباره سردترین شب سال اشعار خواندنی دارد که یکی از ابیات آن بدین شرح سروده شده :
صحبت حکام ظلمت شب یلداست / نور ز خورشید جوی بو که برآید
صائب تبریزی و شب یلدا
میرزا محمّدعلی صائب تبریزی (زادهٔ ۱۰۰۰ هجری قمری - درگذشتهٔ ۱۰۸۰ هجری قمری) بزرگ‌ترین غزل سرای سده یازدهم هجری و نامدارترین شاعر زمان صفویه است. او در دربار صفوی به عنوان ملک الشعرایی رسید و به او شاه شاعر سبک هندی می‌گویند.
وی درباره خره روز یا خرم روز که نام دیگر آن خور است ، چنین نوشته :
کوته نمی‌شود شب یلدای غربتم / گر دست من به دامن صبح وطن رسد
فردوسی و شب یلدا
فردوسی را حکیم سخن و حکیم طوس گویند. پژوهشگران سرودن شاهنامه را برپایهٔ شاهنامه ابومنصوری از زمان سی سالگی فردوسی می‌دانند.
این شاعر حماسی درباره اقلیم چهل گانه چنین قلم به دست گرفت و جلال این تاریخ به یاد ماندنی را نمایان ساخت :
چنین بود تا بود گردان سپهر / گهی پر ز درد و گهی پر ز مهر
تو گر باهشی مشمر او را به دوست / کجا دست یابد بدردت پوست !
شب اورمزد آمد از ماه دی / ز گفتن بیاسای و بردار می
فرخنده باد بلندترین شب سال که هزاران پارسی زبان را دوباره به هم پیوند داده است تا فراموش نکنند همه عضوی از ایران کهن هستند و مرزها نمی‌توانند قلب‌هایمان را از هم جدا کنند و در عین حال اشتراک زبان ما نشان از یکی بودن دل‌هایمان دارد.
در پایان باید گفت در صورت دریافت عکسها ، فیلم‌ها و نوشته‌ها موزون تازه‌تر از سایر کشورها و همینطور ایران ، آن را با شما به اشتراک می‌گذاریم و نسبت به بازتاب آن برای نیرومند کردن فرهنگ ایران باستان تلاش خواهیم کرد. بیایید کرونا یا کوید 19 ( کووید 19 ) را جدی بگیریم و دورهمی را در خانه برگزار کنیم.
تصاویر مرتبط با شب یلدا را در کانال تلگرام الفباخبر ببینید : https://web.telegram.org/#/im?p=@alefbakhabar
اینستاگرام الفباخبر نیز دیدنی‌های جالبی را درباره یلدا موضوع به اشتراک خواهد گذاشت.
انتهای پیام
عناوین مهم :
